Langere versie van stuk in De Morgen (22/11/2011)
Als hekkensluiter in Zuid-Amerika wil nu ook Brazilië in het reine komen met de misdaden van de militaire dictatuur (1964-1985). President Dilma Rousseff, die destijds zelf gefolterd werd, heeft haar handtekening gezet onder de wet die een waarheidscommissie in het leven roept.
Brazilië is een land vol paradoxen. Nergens in Zuid-Amerika heeft het politieke bestel zoveel slachtoffers van de militaire dictatuur in de rangen, maar terzelfder tijd maakten ze nergens minder haast met het uitklaren van dat grimmige verleden. Bijna drie decennia na het herstel van de democratie, in 1985, komt er nu alsnog vooruitgang in het dossier. Eind vorige week ondertekende Dilma Rousseff, een oud-guerrillera die in de vroege jaren zeventig zelf gemarteld werd, de eerder in het Congres al goedgekeurde wet die de oprichting van een waarheidscommissie voorziet.
De commissie zal zeven leden tellen die twee jaar tijd krijgen om moord, foltering en verdwijning te onderzoeken. Niet alleen de misdaden van het militair regime zullen de wijzen onder de loep nemen, evengoed de praktijken van guerrilleros en gewapende opposanten.
Dat laatste mag dan illustratief zijn voor een typisch Braziliaanse hang naar evenwicht en compromis (“orde en vooruitgang”, zoals het in de vlag staat), het is, voor alle duidelijkheid, ook een toegift aan het leger. Dilma’s voorganger bijvoorbeeld, de vanwege zijn kankerbehandeling zopas kaalgeschoren Lula da Silva, wilde destijds al voortmaken met waarheid en gerechtigheid, maar militaire weerstand fnuikte het plan.
Niet dat de generaals met een nieuwe putsch dreigden - zo’n avontuur zou in het hedendaagse Brazilië geen dag standhouden - maar ze vonden het maar stank voor dank dat de historische schuld voor het volle pond bij hen werd gelegd. De militairen waren het immers die, met hun amnestiewet uit 1979, de opposanten uit ballingschap lieten terugkeren met de waarborg dat ze niet langer vervolgd zouden worden. De legertop was het ook die, in een mix van bedoelde en niet bedoelde effecten, het pad effende voor het herstel van de democratie.
Slavernij
Richtte de amnestiewet zich aanvankelijk tot opposanten van het regime, dan raakte ze na de herdemocratisering ook op generaals en soldaten van toepassing. Ten onrechte, meent het Inter-Amerikaanse Hof van de Mensenrechten, terwijl het Hooggerechtshof in Brazilië zelf wel aan de tweerichtingsinterpretatie vasthoudt. Aansluitend op de polemiek zal de op te richten waarheidscommissie de juiste toedracht wel mogen achterhalen, maar zal ze daar, tot ongenoegen van Amnesty International en andere mensenrechtengroepen, geen strafrechtelijk gevolg aan mogen geven.
Brazilië graaft maar rijkelijk laat naar zijn militaire verleden, en de wijze waarop de archieven gesloten bleven herinnert velen aan wat er na 1888 gebeurde. Toen schafte Brazilië als hekkensluiter in de Nieuwe Wereld de slavernij af, maar werden in een ruk door ook heel wat gerelateerde administratieve documenten verbrand. Zodoende hoefde het land enerzijds zichzelf niet in de ogen kijken, maar konden anderzijds voormalige slavendrijvers de overheid niet dagen wegens economische verliezen.
Toegegeven, in de late twintigste eeuw kon Brazilië zijn potje-dicht-dekseltje-toe-principe ook om een andere reden lange tijd hanteren. In het reusachtige land verdwenen volgens de meeste schattingen “slechts” 400 opposanten. In de buurlanden was het wel even anders toegegaan: mensenrechtenverenigingen in Argentinië claimen om en bij de 30.000 doden en verdwenenen in de zeven jaar (1976-1983) dat de junta van generaal Videla de touwtjes in handen had. In de 17 jaar die Chili onder generaal Pinochet doorbracht (1973-1990), vielen zo’n drieduizend doden. Geen van beide regimes effende het pad voor de democratisering zoals de militairen in Brazilië dat vanaf de late jaren zeventig deden.
Ethanol
Bovendien heugen veel Brazilianen zich de late jaren zestig, het hoogtepunt van de repressie nochtans, als die van het economische mirakel: Brazilië haalde toen groeicijfers van elf procent op jaarbasis. Ook het ethanolprogramma ProÁlcool en het wereldberoemde agro-onderzoeksinstituut Embrapa dateren uit die tijd. Bij veel Brazilianen leeft de overtuiging dat de militairen mee aan de grondslag liggen van Braziliës huidige vaart, nu het een BRICS-land en groeimacht is.
Hoe dan ook, de waarheidscommissie komt er en zal straks niet met lege handen aan de slag moeten. Met het oog op transparantie keurde het Congres in Brasília ook een wet goed die geheime archieven maximaal 25 jaar gesloten houdt. Documenten met betrekking tot mensenrechtenschendingen zullen meteen moeten worden vrijgegeven. Dat wil zeggen dat de publieke opinie over niet al te lange tijd zal weten wie wat op zijn kerfstok heeft. Schuldigen zullen misschien de cel niet in moeten, een rustige oude dag zal er niet in zitten.
De commissie zal zeven leden tellen die twee jaar tijd krijgen om moord, foltering en verdwijning te onderzoeken. Niet alleen de misdaden van het militair regime zullen de wijzen onder de loep nemen, evengoed de praktijken van guerrilleros en gewapende opposanten.
Dat laatste mag dan illustratief zijn voor een typisch Braziliaanse hang naar evenwicht en compromis (“orde en vooruitgang”, zoals het in de vlag staat), het is, voor alle duidelijkheid, ook een toegift aan het leger. Dilma’s voorganger bijvoorbeeld, de vanwege zijn kankerbehandeling zopas kaalgeschoren Lula da Silva, wilde destijds al voortmaken met waarheid en gerechtigheid, maar militaire weerstand fnuikte het plan.
Niet dat de generaals met een nieuwe putsch dreigden - zo’n avontuur zou in het hedendaagse Brazilië geen dag standhouden - maar ze vonden het maar stank voor dank dat de historische schuld voor het volle pond bij hen werd gelegd. De militairen waren het immers die, met hun amnestiewet uit 1979, de opposanten uit ballingschap lieten terugkeren met de waarborg dat ze niet langer vervolgd zouden worden. De legertop was het ook die, in een mix van bedoelde en niet bedoelde effecten, het pad effende voor het herstel van de democratie.
Slavernij
Richtte de amnestiewet zich aanvankelijk tot opposanten van het regime, dan raakte ze na de herdemocratisering ook op generaals en soldaten van toepassing. Ten onrechte, meent het Inter-Amerikaanse Hof van de Mensenrechten, terwijl het Hooggerechtshof in Brazilië zelf wel aan de tweerichtingsinterpretatie vasthoudt. Aansluitend op de polemiek zal de op te richten waarheidscommissie de juiste toedracht wel mogen achterhalen, maar zal ze daar, tot ongenoegen van Amnesty International en andere mensenrechtengroepen, geen strafrechtelijk gevolg aan mogen geven.
Brazilië graaft maar rijkelijk laat naar zijn militaire verleden, en de wijze waarop de archieven gesloten bleven herinnert velen aan wat er na 1888 gebeurde. Toen schafte Brazilië als hekkensluiter in de Nieuwe Wereld de slavernij af, maar werden in een ruk door ook heel wat gerelateerde administratieve documenten verbrand. Zodoende hoefde het land enerzijds zichzelf niet in de ogen kijken, maar konden anderzijds voormalige slavendrijvers de overheid niet dagen wegens economische verliezen.
Toegegeven, in de late twintigste eeuw kon Brazilië zijn potje-dicht-dekseltje-toe-principe ook om een andere reden lange tijd hanteren. In het reusachtige land verdwenen volgens de meeste schattingen “slechts” 400 opposanten. In de buurlanden was het wel even anders toegegaan: mensenrechtenverenigingen in Argentinië claimen om en bij de 30.000 doden en verdwenenen in de zeven jaar (1976-1983) dat de junta van generaal Videla de touwtjes in handen had. In de 17 jaar die Chili onder generaal Pinochet doorbracht (1973-1990), vielen zo’n drieduizend doden. Geen van beide regimes effende het pad voor de democratisering zoals de militairen in Brazilië dat vanaf de late jaren zeventig deden.
Ethanol
Bovendien heugen veel Brazilianen zich de late jaren zestig, het hoogtepunt van de repressie nochtans, als die van het economische mirakel: Brazilië haalde toen groeicijfers van elf procent op jaarbasis. Ook het ethanolprogramma ProÁlcool en het wereldberoemde agro-onderzoeksinstituut Embrapa dateren uit die tijd. Bij veel Brazilianen leeft de overtuiging dat de militairen mee aan de grondslag liggen van Braziliës huidige vaart, nu het een BRICS-land en groeimacht is.
Hoe dan ook, de waarheidscommissie komt er en zal straks niet met lege handen aan de slag moeten. Met het oog op transparantie keurde het Congres in Brasília ook een wet goed die geheime archieven maximaal 25 jaar gesloten houdt. Documenten met betrekking tot mensenrechtenschendingen zullen meteen moeten worden vrijgegeven. Dat wil zeggen dat de publieke opinie over niet al te lange tijd zal weten wie wat op zijn kerfstok heeft. Schuldigen zullen misschien de cel niet in moeten, een rustige oude dag zal er niet in zitten.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten